fot. Muzeum Narodowe we Wrocławiu

Wrocław, 24 października 2025

Sala Muzeum Narodowego we Wrocławiu. Na sztaludze stoi kobieta w letniej sukni - spokojna, nieświadoma, że przez dziesięciolecia była bohaterką międzynarodowego śledztwa. To właśnie ona – „Lato”, dzieło duńskiej malarki Berthy Wegmann, odnalezione po latach poszukiwań.

Uroczystość prowadzi Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Na stole dokumenty restytucyjne, podpisy, uściski dłoni. Ale za tym uroczystym gestem kryje się historia jak z filmu noir: kradzież, zaginięcie, tropy na trzech kontynentach i cicha operacja odzyskania.

Zniknięcie

Rok 1939. Wrocław (wtedy jeszcze Breslau) przygotowuje się do wojny. W muzealnych magazynach pakowane są obrazy, rzeźby, grafiki - setki dzieł, które mają przetrwać burzę historii. Wśród nich „Lato” – zakupione w 1906 roku przez Śląskie Towarzystwo Artystyczne, jeden z perełek ówczesnej kolekcji. Potem cisza. Po wojnie obraz znika.

Nie ma go na listach ewakuacyjnych, nie wraca z żadnym konwojem, nie odnajduje się wśród ruin. Ktoś go zabrał. Czy to niemiecki oficer, który „uratował” sztukę przed frontem? Czy handlarz, który wywiózł ją na Zachód? Ślady urywają się jak w klasycznym śledztwie - ostatni świadek nie żyje, a dowody rozsypane po świecie.

Trop

Mija 80 lat. Na aukcjach w Londynie, Tel Awiwie i Kopenhadze pojawia się obraz o znajomej kompozycji. W katalogach widnieje jako „Summer, Woman with Flowers” - autor: Bertha Wegmann, brak danych o wcześniejszym pochodzeniu. Dla przypadkowego kolekcjonera to nic nadzwyczajnego. Dla specjalistów z Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN to sygnał alarmowy. Zaczyna się ciche śledztwo: porównania zdjęć archiwalnych, pigmentów, not muzealnych sprzed wojny.
Wreszcie potwierdzenie: to zaginione „Lato” z Wrocławia.

Powrót po dekadach

Po miesiącach negocjacji i analiz prawnych obraz wraca do kraju. Oficjalnie jest to „dobrowolne przekazanie” po ustaleniu pochodzenia. Nieoficjalnie to efekt lat pracy ludzi, którzy łączą pasję detektywa, dyplomaty i archiwisty. Wrócił po 80 latach.
I wygląda, jakby nigdy nie opuścił muzeum.

Historia „Lata” to kropla w oceanie. Podczas II wojny światowej Polska utraciła około 516 000 dzieł sztuki i zabytków ruchomych – od obrazów i rzeźb po manuskrypty i biżuterię. W bazie strat wojennych MKiDN znajduje się ponad 63 000 obiektów, które wciąż uznawane są za zaginione. Niektóre mogą leżeć w piwnicach prywatnych kolekcjonerów, inne w muzeach, które nie wiedzą, że trzymają cudze skarby. To jak gigantyczne puzzle, w których brakuje połowy elementów. Każde odzyskane dzieło to małe zwycięstwo, ale też przypomnienie o rozmiarze strat.